Opis

 

Przewodnik audio​

 

 

 

Miasto Troki od wieków słynie z harmonijnej koegzystencji różnych narodowości i wspólnot religijnych, co odzwierciedla się między innymi w różnorakich stylach architektonicznych. Zwiedzający miasto mają możliwość przyjrzeć się z bliska temu, jak w zgodzie ze sobą współistnieją tradycje oraz zwyczaje karaimskie, tatarskie, prawosławne i katolickie.

Karaimi to najmniejsza narodowość pochodzenia tureckiego, która zamieszkuje Litwę. Witold Wielki, przez Karaimów nazywany „Vatat Bij”, czyli „król gromiący wrogów”, po zwycięskiej bitwie na Krymie w XIV wieku przesiedlił do Trok około 300 rodzin tej narodowości. Pierwsi Karaimi pełnili funkcję straży ochronnej księcia. Mieszkali w pobliżu zamku, w południowej części półwyspu, która do dzisiaj nazywana jest zakątkiem Karaimów lub Małym Miastem. 

Stojąca tam kienesa należy do najstarszych na Litwie i jest jedną z trzech działających świątyń karaimskich na świecie. Tutaj również zachowały się karaimskie domy w starodawnym stylu, z trzema oknami wychodzącymi na ulicę. Jak głosi legenda, Karaimi budowali jedno okno przeznaczone Bogu, drugie – Witoldowi (władcy), a trzecie – sobie. W rzeczywistości liczba okien zależała od zamożności obywatela. Za daninę na rzecz księcia można było wykupić dodatkowe okna: najubożsi mieli jedno lub dwa okna wychodzące na ulicę. 

Na ulicy Karaimskiej można zwiedzić jedyną w swoim rodzaju, poświęconą kulturze tego narodu, wystawę w Unii Europejskiej. Mieści się ona w muzeum etnograficznym Karaimów im. Seraji Szapszała. Oprócz tego, niedaleko znajduje się warty uwagi budynek starej poczty Imperium Rosyjskiego.

Część półwyspu w najszerszym miejscu, tradycyjnie od dawna zamieszkiwana przez katolików, także cechuje się architektoniczną różnorodnością: rozmaitymi wysokościami i wielkościami budynków, dachami o różnych kształtach, itp.. W tej części Starego Miasta warto odwiedzić przykład tradycyjnej architektury prawosławnej – Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy. 

Część zachodnia półwyspu, nazywana również „Dūdakalnis”, od dawna była zamieszkiwana przez społeczność Tatarów. Przed kilkoma wiekami stał tutaj drewniany meczet z domami mieszkalnymi. Waleczni Tatarzy ze Złotej Ordy (na Krymie) służyli w armii księcia Witolda i chronili południową bramę miasta.

 

Kienesa w Trokach

Dom modlitwy Karaimów znajduje się w północno-zachodniej części Starego Miasta w Trokach. Unikalna jednopiętrowa świątynia z drewna zbudowana na planie kwadratu odzwierciedla typowe dla Karaimów cechy stylu architektury i wystroju wnętrza.  Kienesa składa się z dwóch pomieszczeń: pomieszczenia głównego (części męskiej) oraz balkonu osadzonego na czterech kolumnach (części damskiej). Podobnie jak w innych świątyniach wyznań wschodnich, mężczyźni i kobiety modlą się w kienesie oddzielnie, a wszyscy muszą obowiązkowo mieć nakrycie głowy. 

Swoją formą zachwyca pomalowane na niebiesko sklepienie w kształcie ośmiokątnej kopuły. Wnętrze świątyni zdobią motywy roślinne i geometryczne. Co ciekawe, ołtarz znajduje się jej w części południowej, a pochówek zmarłych odbywa się głową w kierunku południa.

Drewniana kienesa w Trokach, zbudowana pod koniec XIV wieku, wielokrotnie ucierpiała podczas wojen i pożarów. Jeszcze jedną karaimską kienesę można obecnie znaleźć w Wilnie, w dzielnicy Zwierzyniec. Po kienesie stojącej w Poniewieżu został tylko pamiątkowy kamień na jej miejscu.

 

Karaimi

Wspólnota religijna Karaimów litewskich to jedna z dziewięciu tradycyjnych wspólnot religijnych uznanych przez państwo. Wiara karaimska ukształtowała się w VIII wieku w Mezopotamii (dzisiejszy Irak). Nazwa pochodzi od słowa kara, co znaczy „czytać, studiować Pismo Święte”. Podstawą wiary karaimizmu jest Stary Testament, bez późniejszych uzupełnień i komentarzy. Głównymi zasadami podczas objaśniania i rozumienia Pisma Świętego są: indywidualne podejście, samodzielność i niezależność od autorytetów. 

Karaimi przybyli na Litwę 600 lat temu i byli uważani za elitarnych wojowników Witolda Wielkiego. Wszyscy pragnący dostać się na zamek na wyspie w Trokach, musieli przejść ulicą Karaimów, a następnie przez most, co chroniło dwór Witolda od złoczyńców i napastników.

Obecnie w Trokach mieszka około 60 rodzin narodowości karaimskiej, z których tylko niewielka część mówi w swoim rzadkim języku, należącym do rodziny języków tureckich.

 

Muzeum etnograficzne Karaimów im. Szapszała 

W muzeum działającym od 1967 roku goście mogą zapoznać się z historią tego wyjątkowego narodu i jego unikalnym językiem oraz religią.  Jest to jedyne miejsce na Litwie, które prezentuje kulturę Karaimów.

W skład ekspozycji muzeum wchodzi ponad 300 eksponatów. Można zobaczyć tutaj bardzo różnorodne przedmioty – od umowy małżeńskiej egipskich Karaimów po kolekcję broni wschodnich. Historię, zwyczaje i życie codzienne narodu Karaimów obrazują natomiast liczne fotografie, ręcznie wykonane przedmioty, stroje oraz dodatki. 

Hadży Seraja Chan Szapszał był znanym duchownym karaimskim i działaczem społecznym, żyjącym na przełomie XIX i XX wieku doktorem nauk filologicznych, turkologiem i znawcą kultur Wschodu, zwłaszcza Karaimów. Podczas zjazdu Karaimów w 1927 roku w Trokach został wybrany przewodniczącym wspólnoty karaimskiej i otrzymał tytuł hachana trockiego. Hachanto najwyższy tytuł duchownego Karaimów.  

W 2011 roku, podczas 50. rocznicy śmierci Szapszała, muzeum nazwano jego imieniem.

 

Stara poczta

Obok byłego Placu Targowego, przy skrzyżowaniu ulic Karaimów i Kiejstuta, stoi błękitny budynek starej poczty. Na początku XIX wieku ten dom wybudowali dominikanie, którzy mieszkali w pobliżu – na zamku na półwyspie. To typowy dla tego okresu dom z drewnianych bali, który dodatkowo jest symetryczny, jednopiętrowy i obity deskami w pozycji pionowej.

Mniej więcej po 50 latach klasztor dominikanów zlikwidowano, a budynek należący do nich przeszedł w ręce policji okręgu trockiego. Zaraz po tym zadomowiła się w nim poczta Cesarstwa Rosji. Przez prawie sto lat działał tu oddział poczty i telegrafu rejonu wileńskiego (do 1960 roku), urządzono także archiwum, a w pięciu pomieszczeniach mieszkali pracownicy poczty.

Obecnie w budynku znajduje się Dyrekcja Trockiego Historycznego Parku Narodowego. Osoby zainteresowane architekturą mogą obejrzeć budynek z zewnątrz.

 

 Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Trokach

Po powstaniu w 1831 roku w Trokach zaczęło przybywać mieszkańców wyznania prawosławnego, a wspólnota potrzebowała cerkwi. Decyzję o jej budowie za datki parafian oraz przy wsparciu Marii Aleksandrownej, żony cesarza Rosji, która przekazała w darowiźnie 6000 carskich rubli, podjęto w 1861 roku.  Za zakończenie prac budowlanych inżynier Polozovas otrzymał od cesarzowej złoty pierścień z kamieniami szlachetnymi. Cerkiew, o tradycyjnej formie i strukturze, została poświęcona w 1863 roku. Nadano jej tytuł Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy. 

Obecnie ta świątynia prawosławna harmonijnie wtapia się w architektoniczną mozaikę Trok. Cerkiew wznosi się na jednym ze wzgórz na półwyspie, na przecięciu ulic Witolda i Maironio. Każdy zainteresowany może obejrzeć zewnętrzną architekturę budynku oraz jego drobiazgowo dekorowane wnętrza.